درباره یکپارچه سازی شالیزارهای مازندران

سایت دکتر احمد مظفری : اگرچه مزایای تسطیح، یکپارچه سازی و نوسازی زمین‌های شالیزاری مازندران برای کشاورزی مکانیزه، کاهش هزینه تولید، افزایش محصول و مهمتر از همه استفاده بهینه از منابع آب است، اما کمبود اعتبار وخرده مالکی روند اجرای این طرح را در حدود ۹۰هزار هکتار از اراضی شالیزاری استان کٌند کرده است.

به گزارش خبرنگار ایرنا، کارشناسان کشاورزی در حالی اجرای طرح تسطیح، تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری مازندران را برای رسیدن به حداکثر تولید وکاهش هزینه های کاشت، داشت و برداشت اجتناب ناپذیر توصیف می کنند که این طرح در کش و قوس کمبود اعتبارات ملی، مسایل فنی و نحوه همکاری بهره برداران قرار گرفته است.

بررسی ها نشان می دهد که زمین های کشاورزی مازندران به‌واسطه قانون ارث و نقل و انتقال مشاع اراضی به ورثه همچنان درحال خرد شدن است، طبق اظهارات رسمی کارشناسان کشاورزی، متوسط مالکیت زمین های زراعی و باغی از هفت دهم هکتار اکنون به پنج دهم هکتار کاهش یافته است، موضوعی که به شدت اجرای طرح یکپارچه سازی زمین های کشاورزی را با چالش مواجه می کند.

ذکر این نکته نیز ضروری است که طبق مطالعات انجام شده در اجرای یکپارچه سازی، زمین ها در قطعات هندسی سه هزار متری تقسیم شده و زهکش، کانال های بتنی و جاده بین مزارع نیز ایجاد می شود، وضعیتی که در سال های اخیر به دلیل مشکلات فروش محصولات کشاورزی و ارزش بالای زمین، بر خلاف بهره برداری از مزیت های تولید و امنیت غذایی، زمینه تغییر کشت و سپس کاربری کشاورزی در اراضی تسطیح شده به مراتب فراهم تر شده است.

اگرچه زمین خواری، تعییر کاربری های غیر مجاز در عرصه های طبیعی و کشاورزی بویژه در مناطق ساحلی و حاشیه جاده های اصلی و فرعی همواره از دغدغه های جدی استان مازندران بوده، ولی اکنون یا زمین در سواحل دریای خزر برای تصرف و حتی خرید و فروش وجود ندارد یا بسیار گران و حتی در برخی از مناطق با تهران برابری می کند، اما آنچه در حال حاضر سبب نگرانی بیش از حد شده است، تقاضای زیاد برای معامله زمین های شالیزاری تسطیح شده است.

نمونه های تغییر کاربری زمین های کشاورزی که با اجرای طرح تسطیح و یکپارچه سازی به صورت هندسی در آمده است به وفور در مازندران قابل مشاهده است، بسیاری از زمین های تسطیح شده شالیزاری در مناطق پایین دست مازندران از جمله در شهرستان های محمودآباد و بابلسر به دلیل ارزش بالا، تغییر کاربری یافته و به فروش رفته است.

وجود متقاضی زیاد برای خرید زمین های کشاورزی یکپارچه سازی شده در مازندران با قیمت های عجیب و قریب و وسوسه انگیز، موضوعی جدی است که با هشدار و نگرانی مدیران جهاد کشاورزی شهرستان ها نیز مواجه شده است.

طرح ملی تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری از ابتدای دهه ۷۰ در ایران آغاز شد و بنا به اعلام منابع رسمی تاکنون در استان مازندران حدود ۵۸هزار هکتار، در استان گیلان ۷۰ هزار هکتار و در استان گلستان بیش از ۶۵ هزار هکتار اراضی شالیزاری اجرا شده است.

اهمیت مدیریت آب وخاک و امور فنی زمین های شمال کشور در دولت های مختلف آنچنان مهم بوده است که وزیر جهاد کشاورزی دولت گذشته از قرارداد فاینانس یک میلیون و ۶۰۰ هزار یوهانی با کشور چین برای نوسازی شالیزارهای خطه شمال خبر داد، البته این قرار داد فاینانس در شورای اقتصاد سال ۹۲ تصویب شده بود، این اعتبار برای تجهیز، نوسازی و زهشکی ۱۰۵هزار هکتار از شالیزارهای استان های شمالی بوده است.

کارشناسان کشاورزی در مجموع متناسب نبودن اعتبارات تخصیص یافته مطابق برنامه توسعه با وسعت اراضی شالیزاری، کوتاه بودن مدت زمان اجرا، خلاء قانونی در زمینه اراضی وقفی و زراعی دارای سند ثبتی و همچنین نبود تشکل قانونی برای بهره برداری و نگهداری مناسب از تاسیسات احداثی را از جمله مشکلات اجرای طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری اعلام می کنند.

ارث و کاهش مالکیت زمین های کشاورزی مازندران به پنجم دهم هکتار

یکی از کارشناسان و دست اندرکاران بخش کشاورزی مازندران به فراز و نشیب های اجرای طرح یکپارچه سازی زمین های کشاورزی استان اشاره کرد و گفت: کمبود منابع اعتباری و خرده مالکی مشکل عمده تاخیر در اجرای این طرح است.

عزیزالله شهیدی فر در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، قانون و مقررات و نحوه اجرا را از دیگر موارد تاخیر اجرای این طرح برشمرد و افزود: طبق قانون ۸۵ درصد هزینه اجرای این طرح را دولت پرداخت می کند و ما بقی با مشارکت بهره برداران است.

وی با توضیح این نکته که زمین های ۵۰ و ۱۰۰ هکتاری در یک منطقه متعلق به ۱۰۰ تا ۲۰۰ بهره بردار است، یعنی خرده مالکی عمال کند شدن اجرای طرح است، ادامه داد: هر ساله به واسطه قانون ارث شاهد کم شدن سرانه مالکیت زمین کشاورزی در استان هستیم، از آن جایی که طبق مسایل فنی اجرای یکپارچه سازی، زمین ها به قطعات سه هزار متری تقسیم شده و بخشی از زمین به ایجاد زهکش، کانال و جاده بین مزارع تبدیل می شود، تعداد زیاد بهره برداران که بعضی از آنان مالکیت کمتر از ۲ هزار و حتی یکهزار متر هستند، با اجرای این طرح مخالفت می کنند.

این کارشناس کشاورزی در عین حال هندسی شدن زمین های کشاورزی را زمینه ساز تغییر کاربری توصیف کرد و گفت: واقعیت توجیه اقتصادی و درآمد کفی نداشتن از فعالیت کشاورزی به نسبت هزینه های زندگی سبب شد تا کشاورزانی که زمین های تسطیح شده آنان در حاشیه راه های اصلی به خصوص نزدیک به سواحل دریای خزر قرار دارد، ارزش بیشتری پیدا کرده و با توجه به تقاضای بالا، اقدام به فروش کنند.

وی به افزایش وجود خانه باغ ها در زمین های تسطیح شده شالیزاری مازندران اشاره کرد و بیان داشت: وقتی کشاورز نتواند درآمد مکفی از فعالیت کشاورزی بدست بیاورد، به راحتی مقابل قیمت های عجیب و قریب و وسوسه انگیز کوتاه آمده و اقدام به فروش زمین های کشاورزی می کند، معمولا این زمین ها هم با تغییر کشت از برنجکاری به باغ و سپس با گرفتن مجوز ساخت یک انبار تبدیل به خانه باغ های ویلایی می شود.

شهیدی فر عبور از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن یا صنعتی را اجتناب ناپذیر دانست و گفت: طرح های زهکشی و تجهیز و نوسازی اراضی یکی از راهکارهای تحقق این مهم است که باید به طور جدی آن را دنبال شود.

وی افزایش عملکرد در واحد سطح، مدیریت آب، چند کشت کردن در اراضی، کاهش هزینه های کاشت، داشت و برداشت را از جمله مزایای این طرح برشمرد.

اجرای طرح تجهیزو نوسازی اراضی شالیزاری در ۶۰۰ هکتار مازندران

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با بیان این که طرح ملی تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری استان مازندران که از سال ۱۳۷۰ آغاز شد، گفت: در مجموع از حدود ۲۱۰هزار هکتار اراضی شالیزاری استان ۱۵۰هزار هکتار پتانسیل اجرای طرح های تجهیز ونوسازی را دارا است و مابقی به دلایلی اعم از در حریم رودخانه ها، جاده ها، ارتفاع زیاد از سطح دریا ، نبود منابع آبی مطمئن، زیر شبکه سدها واقع نشدن، احداث باغ در برخی زمین های شالیزاری، هزینه و حجم خاک بالاتر از حد مجاز این قابلیت ندارد.

علیرضا علیزاده افزود: تاکنون تسطیح و یکپارچه سازی در۵۸ هزار هکتار از اراضی شالیزاری مازندران اجرایی شده است و این طرح پارسال با اعتبار ۲۶ میلیارد ریال در سطح ۵۰۳ هکتار اجرا شده و در سال جاری نیز ۶۰۰ هکتار در برنامه اجرای طرح تجهیزو نوسازی اراضی است.

اواخر شهریور تا سه ماهه پاییز بهترین زمان برای اجرای طرح تسطیح، یکپارچه سازی و نوسازی شالیزارهای مازندران است.

ضرورت اجرای طرح‌های زهکشی در اراضی کشاورزی استان مازندران

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران اصلی ترین معضل توسعه بخش کشاورزی استان اعم از اراضی زراعی و باغی را زه دار بودن اراضی این بخش دانست و گفت: به همین دلیل امکان دستیابی به پتانسیل ارقام و توسعه کشت دوم و سوم را از بهره‌برداران سلب شده است.

علیزاده تصریح کرد: ایجاد امکان زهکشی کنترل شده در سطح مزرعه برای حل این معضل ضروری است و حتی با ترکیب طرح مرمت و بهسازی آب بندان ها به عنوان پایانه زهکشی ضمن جمع‌آوری آبهای مازاد و هرز، امکان توسعه کشت دانه‌های روغنی و علوفه در فصول پائیز و زمستان فراهم می شود.

وی ادامه داد: ارتقاء ضریب کشت، کمیت و کیفیت تولید و در نهایت ارزش افزوده اقتصادی و نیز ایجاد فرصت ذخیره جریانات برگشتی در اراضی پست جلگه‌ای برای کشت‌های اصلی به‌ویژه در خصوص محصول استراتژیک برنج در استان مازندران علاوه بر مزیت های این طرح، مساله راهبردی بسیار اساسی در راستای تحقق امنیت غذایی نیز محسوب می شود.

مدیر آب و خاک و امور فنی و مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران گفت: تا قبل از سال ۱۴۰۱، اجرای طرح‌های زهکشی اراضی شالیزاری در مجموع با سطح حدود سه هزار و ۵۰۰ هکتار سبب بهبود چشمگیر اراضی تحت پوشش از وضعیت آب ماندگی و رفع موانع تولید شده است. در همین راستا در سال ۱۴۰۱، حدود یکهزارو ۸۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی استان با تعهد مالی ۲۵۰ میلیارد ریال تحت پوشش طرح‌های زهکشی قرار گرفت و تمامی طرح‌ها به بهره‌برداری رسیده و مبلغ ۲۱۰ میلیارد از محل اعتبارات ملی طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری و زهکشی اراضی پرداخت شده است.

وی بیان داشت: همچنین با توجه به اهمیت و ضرورت مطالعات جامع و تفصیلی در سال جاری برای هشت هزار هکتار اراضی مطالعات تفصیلی زهکشی در حال انجام است و پیش‌بینی می‌شود ۲هزار میلیارد ریال اسناد اجرایی برای سال‌های آتی آماده شود.

وی مدیریت و صرفه جویی در مصرف آب را از ویژگی های مهم اجرای طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری عنوان کرد و گفت: تجهیز و نوسازی شالیزارها به طور میانگین سبب ۲۵ درصد صرفه جویی در مصرف آب می شود.
دولت سیزدهم همسو با برنامه های وزارت جهاد کشاورزی طرح جامع زهکشی اراضی استان مازندران را در گستره ۱۵۵ هزار هکتار واقع در ساحل غربی نکا رود تا ساحل شرقی بابلرود در محدوده هفت شهرستان نکا، میاندرود، ساری، قائمشهر، جویبار، بابل و بابلسر و در ۴۲۷ روستا تهیه کرده است.

این طرح در چهار حوضه از رودخانه نکا رود تا تجن در سطح ۳۵ هزار هکتار، حوضه رودخانه تجن تا سیاهرود در سطح ۴۰ هزار هکتار، حوضه سیاهرود تا تلار در سطح ۴۰ هزار هکتار و از حوضه رودخانه تلار تا بابلرود در سطح ۴۰ هزار هکتار است.

هدف از زهکشی زمین‌های کشاورزی، فراهم کردن محیطی مناسب برای رشد ریشه گیاه از لحاظ تهویه و شوری است. زهکشی به خارج شدن طبیعی یا مصنوعی آب مازاد از یک منطقه گفته می‌شود.

کنترل و جلوگیری از شور شدن زمین، کنترل و جلوگیری از ماندابی شدن، کننترل فرسایش، کنترل سیل، حفاظت محیط زیست، سلامت عمومی و بهداشت، جلوگیری از راکد شدن آب و ایجاد بوی تعفن و نامطبوع در محیط مزرعه، به زیر کشت بردن اراضی جدید، زودتر گرم شدن خاک در فصل بهار، شروع زودتر عملیات کشاورزی، کیفیت و کمیت بهتر محصولات، حفاظت از ابنیه و تأسیسات عمومی و توسعه روستایی و امنیت غذایی از جمله مزایای مهم اجرای طرح زهکشی است.

اهمیت کشاورزی و حفظ زمین های زراعی و باغی در مازندران که در تولید ۱۵ نوع محصول کشاورزی از جمله برنج، مرکبات، گل و گیاه، دام و طیور و لبنبات رتبه اول تا سوم را دارد و سالانه با تولید بیش از هشت میلیون تن انواع محصولات کشاورزی، ۱۱درصد ارزش افزوده کشاورزی کشور را در اختیار دارد، در حالی برای دست اندرکاران ملی مسجل است که همچنان نسبت به تخیص اعتبار کم توجهی می شود.